Kamishibai – wprowadzenie do tematu
Są wszędzie. Otaczają nas. Wpatrujemy się w nie w domu, w szkole, w pracy, w sklepie. Trzymamy je w torebkach i kieszeniach, nie wypuszczamy z dłoni… Żyjemy w świecie ekranów. Monitory, telebimy, tablety, smartfony. Dzięki nim mieliśmy więcej i lepiej ZOBACZYĆ. Mieliśmy ZROZUMIEĆ. Mieliśmy POZNAĆ. Ekrany miały być naszymi oknami na świat poszerzającymi horyzont naszego spojrzenia. Czy nie stały się przypadkiem czymś, co nam ten horyzont ZAWĘŻA? Czymś, co nam PRZESŁANIA rzeczywistość? Czymś, co nam daje jedynie jej ILUZJĘ?
No właśnie.
Wrota wyobraźni
Jest jednak taki ekran, dzięki któremu NAPRAWDĘ możemy zobaczyć więcej i lepiej – który pozwoli nam wiele zrozumieć. Przede wszystkim siebie. Ale też świat wokół. Ten ekran jest bramą do naszej wyobraźni i do tego wszystkiego, co w nas piękne, dobre i prawdziwe. Sztuka korzystania z niego nazywa się KAMISHIBAI.
Powszechnie uważa się, że spektakle kamishibai przeznaczone są jedynie dla dzieci. Nie jest to prawdą. Rzeczywiście dzieci szybciej i łatwiej „wchodzą” w świat kamishibai. Do nich również skierowanych jest większość książek wykorzystywanych podczas spektakli. Jednak prawda znajdująca się w sercu każdej opowieści „dla dzieci” przeznaczona jest dla wszystkich – niezależnie od wieku. Istnieją też książki kamishibai przeznaczone dla dorosłych, których nie powinno się przedstawiać dzieciom.
Papierowy teatr
Kamishibai to technika czytania lub opowiadania, która narodziła się w Japonii. Kami to papier, shibai oznacza teatr/sztukę. Kamishibai tłumaczy się więc często jako „papierowy teatr”, ale równie częste są określenia, „papierowa sztuka”, „teatr ilustracji” lub „teatr obrazkowy”.
Znana dzisiaj forma kamishibai ukształtowała się w latach 30. XX wieku, ale początki tego zjawiska sięgają nawet XII wieku, kiedy to buddyjscy mnisi nawracali niepiśmiennych mieszkańców Japonii korzystając z ilustrowanych zwojów. Ten sposób edukowania przybył do Japonii z Chin i Indii, ale tak naprawdę snucie opowieści przy wsparciu ilustracji znane było przecież w wielu kulturach.
Historia „papierowego teatru” jest bardzo ciekawa i zasługuje na osobny artykuł, który ukaże się niebawem na blogu w ramach serii wpisów poświęconych temu zjawisku. Dziś skupię się na najważniejszych elementach kamishibai:
Kyōkan
Drewniana rama z prześwitem, karty z ilustracjami oraz lektor – to wszystko, czego potrzeba, by wyczarować emocje i zaangażowanie na spektaklu kamishibai. Zgromadzonych łączy ze sobą opowieść – niezwykła, bo niezwykły jest jej sposób przedstawiania. Przeżywana tu i teraz przenosi słuchających do „innej rzeczywistości” i wywołuje kyōkan, czyli fundamentalny element kamishibai. Kyōkan to doświadczenie wspólnoty emocji odczuwanych podczas spektaklu – osiągnąć to można dzięki porozumieniu, jakie nawiązuje się pomiędzy lektorem (prezenterem) a widownią oraz między samymi widzami. To uczucie jedności, gdy wspólnie odkrywa się prawdę opowieści pozwalającej przeniknąć sens i tajemnicę spektaklu. To także radość, która płynie z tej wspólnoty.
Butai
Ważnym elementem tej metody spotkania z odbiorcą jest rama – butai (zwana też czasem parawanem). Może być ona wykonana z drewna albo z kartonu. To na ekranie butai pojawiają się kolejne ilustracje prowadzące widzów poprzez snutą przed nimi opowieść. Tradycyjna rama posiada trzy skrzydła: dwa boczne i jedno otwierające się do góry. Dzięki takiemu rozwiązaniu otwarte butai wygląda jak teatralna scena. Czasem jednak rama ma tylko dwie okiennice, a niekiedy można spotkać się z techniką kamishibai bez wykorzystania jakiejkolwiek ramy – wówczas mamy tylko lektora trzymającego karty.
Nietypowa, ale jednak – książka
Istotną rolę pełnią też oczywiście książki kamishibai, które mają formę kart narracyjnych do czytania i prezentacji. Karty nie są ze sobą spięte, gdyż lektor przekłada je w trakcie opowieści. Są one dwustronne: na jednej stronie widnieje ilustracja, a na drugiej stronie znajduje się tekst i podgląd obrazka, który widzą odbiorcy (ze względu na specyfikę kamishibai tekst na tylnej stronie karty nie dotyczy aktualnie pokazywanej ilustracji, tylko następnego obrazka).
Kamishibai jest zatem połączeniem książki ilustrowanej z teatrem. Zarówno karty, jak i ramę można wykonać samemu. Można też skorzystać z oferty wydawnictw specjalizujących się w kamishibai.
Lektor
Wyjątkowego doświadczenia kyōkan nie osiągnie się jednak tylko dzięki butai i kartom narracyjnym. Bez lektora są tylko martwymi przedmiotami. To prezenter jest tym, który wyzwala siłę wspólnego przeżywania opowieści, to za jego sprawą doświadczenie indywidualne i zbiorowe stają się podstawą „istoty doświadczenia ludzkiego”.
Zadaniem lektora jest przybliżyć publiczności dwa sekrety kamishibai: uchwycić i przekazać im prawdę o życiu oraz umożliwić doświadczenie kyōkan. Czar kamishibai możliwy jest do przeżycia jedynie w trakcie spektaklu i jedynie za sprawą lektora.
Warto wiedzieć
W Polsce w kamishibai specjalizuje się kilka wydawnictw, które w swojej ofercie mają zarówno książki, jak i parawany butai. Są to:
Jeśli chcesz wiedzieć więcej o historii i unikalnym charakterze tej sztuki opowiadania, jaką jest kamishibai, to polecam ci książki:
- Noriko Matsui „Wszystko o kamishibai. Pytania i odpowiedzi”, Tibum 2017
- Ula Ziober „Przewodnik kamishibai”, Zielona Grupa 2017
